Jülide Kural, Ceysu Aygen, Zeynep Özyağcılar, Salih Sarıkaya, Yıldıray Şahinler,

Tolga Yeter, Ali Taygun, Dinçer Çekmez, Süeda Çil, Tankut Yıldız, Funda Köseoğlu ve Metin Çoban’ın rol aldığı Belgi Paksoy’un Türkçe’ye çevirdiği, toplumsal çözülmenin olanca yalınlığı ve çıplaklığıyla anlatıldığı Vişne Bahçesi’ni Ali Taygun yönetiyor.

Anton Çehov’un 1904 yılında yazdığı Vişne Bahçesi, Rus toprak aristokrasisinin çözülüş sürecinde, bir zamanlar kölesi oldukları toprakların yeni sahibi olmak için çabalayan kesimle, çalışmayan ve yaşamın ekonomik, toplumsal, siyasal değişimini kavrayamayan kesimin karşı karşıya gelişlerini ele alıyor.

Oyunun yönetmeni Ali Taygun, Vişne Bahçesi’ni şu sözlerle anlatmakta: “19. yüzyılın ‘gurub vaktinde’ bir sınıf gider, yerine bir başkası gelir, daha bir başkasının da onun yerine gelişinin şafağı ağarırken, bir garip Çehov, değişen ve değişmeyecek olanı harmanlayıp ‘zamanın kısa özetini’ bize takdim ile veda ediyor. Biz, yüz yıl sonra, kendi yurdumuzda, yıkılan Erenköy köşklerini, kurulan siteleri, ‘68 kuşağının gençlerini hatırlayarak bir başka vedanın hüznünü yaşıyoruz. Ve hasretle selamlıyoruz o ‘hakikat yolcusu’nu. Kimseyi suçlamayan, kimseyi aklamayan; sahih olanı sunup, hükmü seyirciye bırakan o büyük dram yazarını...”

Vişne Bahçesi, 29 Ekim ile 2 Kasım, 5 Kasım ile 9 Kasım arasında Ümraniye Sahnesi’nde izlenebilir…

Vişne Bahçesi

Ali Taygun

Robert Kolej (Boğaziçi Üniversitesi) İngiliz Dil ve Edebiyatı ölümünü tamamladıktan sonra 1969’da ABD’de Yale Üniversitesi’nden Tiyatro Rejisörlüğü dalında “Master of Fine Arts” derecesi ile mezun oldu. Profesyonel hayata o ülkede başladı.

Memlekete döndükten sonra İ.B.B. Şehir Tiyatroları’na katıldı. 1980 yılında tiyatrodan uzaklaştırılan Ali Taygun. “Barış Davası” nedeniyle gözaltına alındı ve bu on yılı mahkemelerde ve tutukevlerinde geçirdi. 1989 yılında hakkındaki bütün davalardan beraat etti. 1989’da İ.B.B. Şehir Tiyatroları’na döndü. Bu yıl emekli oldu. Taygun, başta Shakespeare olmak üzere İngilizce’den birçok oyun çevirdi. Yekta Kara ile birlikte 1996 yazında Habitat II açılışı için “Lirik Tarih Gösterisi”ni tasarlayıp gerçekleştirdi. 1993’den bu yana Anadolu, Yeditepe, Mimar Sinan üniversitelerinde eğitmenlik yaptı. Hâlen Kadir Has Üniversitesi’nde bu çabalarına devam ediyor…

YÖNETTİĞİ OYUNLARDAN BAZILARI

ABD’de “Müfettiş” (Gogol), “Beyaz İblis” (Webster), “Vanya Dayı” (Çehov), “Sütkorusu Altında” (D. Thomas), “İnsan ve İnsanüstü” (Shaw)

Kent Oyuncuları’nda “Üç Kızkardeş” (Çehov)

Grup Oyuncuları’nda “Müfettiş” (Gogol)

Birlik Sahnesi’nde “Faşizmin Korku ve Sefaleti” (Brecht)

Ankara Çağdaş Sahne’de “Arturo Ui’nin Önlenebilir Yükselişi” (Brecht), “Fabrikalardan Kuvayı Milliye Destanı” (N.Hikmet - Taygun)

Devlet Tiyatroları (Ankara)’da “Özgürlüğüne Kavuşturulan Don Kişot” (Lunaçarski)

Devlet Opera ve Balesi (Ankara)’da “Don Giovanni” (Mozart)

Dormen Tiyatrosu’nda “Çıkmaz Sokak” (Cücenoğlu)

Bakırköy Belediye Tiyatrosu’nda “Sezuan’ın İyi İnsanı” (Brecht)

Kocaeli Belediyesi Şehir Tiyatroları’nda “Godot’u Beklerken” (Beckett)

Şehir Tiyatroları’nda “Masal Bahçesi” (Taygun) “Ağrıdağı Efsanesi” (Y. Kemal-Taygun), “Kısasa Kısas” (Shakespeare), “Sabahat” ve “Kafatası” (N.Hikmet), “M. Butterfly” (Hwang), “Canlı Maymun Lokantası” (Dilmen), “Hasır Şapka” (Labiche), “Meraki” (Moliere-A.V. Paşa), “Macbeth” (Shakespeare), “Leyla ile Mecnun” (İ. Pala-Y. Tura)

ELVEDA

Yurdumda yönetmenliğe Çehov’la başladım ben: 1970’de Kent Oyuncularında “Üç Kızkardeş” ile. Ondan önce Amerika’da onun ilk ustalık oyunu “Martı”da oynamıştım. Sonra, ikinci oyunu “Vanya Dayı”yı sahnelemiştim. Geriye “Vişne Bahçesi” kalıyordu: Onun dünyaya vedası; benim 35 yıl çalıştıktan sonra tiyatromda emekli olduğum yıl sahneleyeceğim bir ‘vedalar oyunu’ !..

44 yıllık kısa ömründe Çehov anayurdunda muazzam değişimlere, dönüşümlere tanık olmuş. Doğduğunda halkın önemli bir bölümü tarımda köle olarak çalışırmış. Bir yaşındayken bu değişmiş. Bir yanda sanayi gelişirken, kentlerde işçi sınıfı büyürken, öte yanda kırlarda toprak sahibi feodaller varlıksızlaşmaya başlamış. Palazlanan burjuvazinin demokratik talepleri iktidarlarına sıkıca sarılan aristokrasinin zorbalaşmasına yol açmış ve ölümünden sonra 1917 Ekim Devrimiyle iktidar sınıflar arasında yer değiştirmiş.

İşte Çehov “gideni ve gelmekte olanı” fark ederek, ölümünden kısa bir süre önce bir kimyager objektifliğinde yazdığı “Vişne Bahçesi”nde, bütün bunların basit ve önemsiz bir hikâye görünümünde, sıradan insanların hayatlarına yansımasını anlatıyor. Hiçbir tarihçinin bu kadar veciz ifade edemeyeceği gerçekliği içine duygusal yanları da katarak bize miras bırakıyor.

Stanislavski ile Nemiroviç-Dançenko, Moskova Sanat Tiyatrosu’nun pîrleri, ne yazık bu derinliği göremiyorlar. Belki de ‘giden’in hüznünü böyle güzel anlatmasına kanarak bir melodram edasında sahneliyorlar “Vişne Bahçesi”ni. O gün bugündür de, bir kesim bu doğrultuda sunageliyor bu oyunu.

Devrim sonrasında, hele Jdanov gerçekçiliği kültür alanına egemen olunca, Ranyevskaya’yı aristokrat, Trofimov’u devrimci kahraman, Lopahin’i vahşi kapitalist sembolü kabul eden bir başka kesim ise, gene melodram sınırlarını aşamıyor, eseri sığlarda yüzdürüyor.

Oysa Çehov ne istediğini çok sarih beyan etmiş. “Elimden çıkan oyun bir dram değil bir komedi, hatta yer yer bir fars.”

Biz yorumumuzda yazarın bu desturunu esas aldık.

Çünkü komedi, dikkati her daim diri tutarak seyircinin beklenen ile gerçekleşen arasındaki çelişkiyi fark etmesi esasına dayanır. İnsanın gerçekliği kavramakta zekâ aracını kullanmasını sağlar. Oysa iradeler arasındaki çatışmayı sergilemek esasına dayanan dram bizim karakterlerle özdeşlik kurmamıza, duygu ortaklığı yoluyla onlarla birlikte olaylar arasında akıp gitmemize yol açar. Hislerimiz yoğunlaştıkça olup bitenin asıl nedenlerini fark edemeyiz, edilgen kalırız.

Çehov’un dehası bu iki unsuru bir araya getirebilmesinde: “Vişne Bahçesi”nde sürekli bir sarsıntı içinde tutuyor bizi. Tekrar tekrar, ‘giden’in hüznü bütün sahiciliğiyle gözlerimizi yaşartır yaşatmaz saçma sapan bir olay gülmemize ve duygumuzdan uzaklaşmamıza neden oluyor. Böylece bir ve aynı zamanda hem kişilere bağlanıyor hem onlardan kopuyoruz. Onları hem anlıyor hem eleştirebiliyoruz. İnsanı, toplumsal ilişkileri, dünyayı değerlendirebilmenin bundan iyi bir yolu yoktur bize göre.

19. yüzyılın ‘gurub vaktinde’ yurdunda bir sınıf gider, yerine bir başkası gelir, daha bir başkasının da onun yerine gelişinin şafağı ağarırken, bir garip Çehov, değişen ve değişmeyecek olanı harmanlayıp ‘zamanın kısa özetini’ bize takdim ile veda ediyor. Biz, yüz yıl sonra, kendi yurdumuzda, yıkılan Erenköy köşklerini, kurulan siteleri, ‘68 kuşağının gençlerini hatırlayarak bir başka vedanın hüznünü yaşıyoruz. Ve hasretle selamlıyoruz o ‘hakikat yolcusu’nu. Kimseyi suçlamayan, kimseyi aklamayan; sahih olanı sunup, hükmü seyirciye bırakan o büyük dram yazarını...

Peki, bütün bunların manası ne? Ölümünden kısa bir süre önce hayat arkadaşına yazdığı gibi:

“Hayat nedir diye mi sorarsın? Havuç nedir diye sorsana. Havuç havuçtur. Bundan ötesi de kimseye malûm değildir.”

Ali Taygun